Inspirational Sayings and proverbs (Kɛ̈ŋ ku luɛɛl de wël ke wɛ̈ɛ̈t de röth).

1. Të lui yïn wuur rɛ̈ɛ̈c, ke yïn tuum yïkɔ̈u we piath.
2. Duk yïkök jöt moor ku wuur të ciɛk keek yïn yɔŋ, të ye yïïn ye nhiaar ba pïïr ë piny nhom, aŋuan ba ya aluaak të nɔŋ keek.
3. Paan rɛɛcë tik thïn ku ca moc piath acie guɛ̈ɛ̈ric, ku paan rɛɛcë moc thïn ku piɛth tik, ke rɛ̈ɛ̈c de moc acie tïc.
4. Rɛ̈ɛ̈c de tik baai ee tïc cï ɣɔ̈i alanh ɣer.
5. Paan cïnic mät acie lɔtueŋ, ku paan nɔŋic mät alëu bï alei ceŋ thïn.

6. Mony cï kuɔ̈i(kuɔ̈c) thiëëk ee tɔ̈ ke diɛɛr ku ciɛth ë kuänykuäny cï ke cath të cï deep ë maany, rɛ̈ɛ̈c de paan tï aye cɔk ŋuan ë këde paande, ku mony cï nyiɛc thiëëk e yepiɔ̈u yök cï bɛ̈ny në piath de tiŋde.

7. Duk raan lɛ̈k awäc ke liu nyin thïn, na lɔ wɛ̈t ye cuɔ̈ɔ̈p ke kee cök kɔ̈k yam.

8. Duk raan lukwei në kë cen tɔ̈ɔ̈k looi, kɔr gɔ̈cde ku yïn bë yic yök.

9. Cök yïrör ba kän yic lueel ë kɔc nhïïm, të cɔk yïn tɔ̈ në duɔɔtic, ku yic abë yïïn luɔ̈nybei.

10. Raan ye kɔc luɔ̈i piath ë nyindhia ayennë ka ke kony të cɔk yen nyin liu.

11. Raan ɣɔ̈ɔ̈r piɔ̈u ye kɔc kuɔny, yennëka ye pinynhom cɔɔl acïbël.

12. Raan ye kɔc ŋɔ̈ŋ gup kony acït raan cï wëu juiëcke tɔ̈ɔ̈u ë baŋic.

13. Raan ye kɔc dhoom, e rɔt mëël ë piath.

14. Raan ye kɔc nɔŋ akeu kënnë yen riɔ̈ɔ̈k piɔ̈ɔ̈th, aye naak cï tuur tɔ̈ në kɛm ke cïïr.

15. Raan ye pïïr dhöl ë ruëëny, acït raan cï yekɔ̈u gɛi në tiɛm ɣääk.

16. Raan ye kɔc tɔɔn, ee ciɛ̈n mɛ̈thë.

17. Raan ye këdɛ̈ looi, ke cïnic nhiɛ̈ɛ̈r acït raan ye puur kuany ku ciɛɛr ku ber kan piny.

18. Raan ye rɛ̈ɛ̈c cï mɛ̈thë looi thiäi në kɔc yïth yennëke rɛ̈ɛ̈c yɔɔk.

19. Duk tɛɛr we nyaŋ ke yïn tɔ̈ cök wɛ̈ric, na rɔ̈ɔ̈të piɔ̈u ke yïn luɛɛŋwei cï apäm.

20. Bɛ̈ny ye kum thök në lukic, ee kɔc cɔk mum nhïïm cï ɣɔ̈k cïi köör ke rok läi, ku rec/rei tɔ̈ wɛ̈ɛ̈r cï miɔk nyin, duk ye ke ciɛ̈t bänykɛ̈.

21. Kuɔ̈c ciɛɛŋ de raan ë juääcic, ayennë kɔc ëkee piööc yen läät, ku nyiɛc ciɛɛŋde ayennë kuacden riɛ̈ɛ̈u ë bɛ̈n.

22. Të cɔk raandu yïn yɔŋ, ke duk cop roor bë tät ëka kuɛ̈ny yïcök lɛ̈t.

23. Kë thiin gɛ̈më raan yïn në dhuëëŋ/dhëëŋ, apiath aka wɛ̈r kë dïït gɛ̈m yïïn ke cï yepiɔ̈u wɛl wei në yïguɔ̈p.

24. Them ba raan cï yïïn luɔ̈i kë piɛth yaa leec, yennëka ben kɔ̈k ya kuɔny.

25. Ajuiɛɛr cïï kɔc mat, acie ŋɔ̈ŋ në piath ku yic.

26. Paandïït ceŋ, acie yic ye ŋɔ̈ŋ ë bɛ̈ny bë löŋ lueel.

27. Loi kë piɛth në nïn wëëi yïïn keek në pinynhom kë, në kë ye piath de piny nhom lɔbërët cï yuil ë deŋ.

28. Kuɛth ye yök ë dhöl ë ruëëny ee yuul ku go dhuk ciɛ̈ɛ̈n cï athiɔɔr.

29. Paan ceŋ në riëëu, dɔ̈ɔ̈r ku nhiɛ̈ɛ̈r acïï athiɛɛi ye määr abë liu.

30. Bɛ̈ny ee aluaŋ ye luui, ku nɔŋ adöt ku riëëu, ku ke Nhialic yennëke ye lɔc(lɔi).

Educational inspiration words  (Wël piɛth ke piöc.) By Jiɛ̈ŋ Institute of Education

1. If 12,000 is a Biänabuur thiɛ̈ɛ̈r ku rou. What is 100, 000 in the Thoŋ de Muɔnyjäŋ?
Here are answers, but one possible answer is correct.
If you use the derivative of thiɛ̈rnyiɛɛny and Biänabuur you will possibly get the right answer in a minute.
A. Buɔt tök.
B. Biänabuur thiɛ̈rnyiɛɛny.
C. Biänabuur thiɛ̈rnyiɛɛny thiɛ̈ɛ̈r.
D. Biänabuur thiɛ̈ɛ̈r
E. Aliu në Ke yic.

2. If 900,000 is a Biänabuur thiɛ̈rnyiɛɛny dhoŋuan. What is 1,000,000 in the Thoŋ de Muɔnyjäŋ?
Here are answers, but one possible answer is correct.
If you use the derivative of thiɛ̈rnyiɛɛny(100) and Biänabuur(1,000)  you will possibly get the right and thiɛ̈ɛ̈r (10) answer in a minute.
A. Buɔt tök.
B. Biänabuur thiɛ̈rnyiɛɛny tök.
C. Biänabuur thiɛ̈rnyiɛɛny thiɛ̈ɛ̈r tök.
D. Biänabuur thiɛ̈ɛ̈r tök.
E. Aliu në Ke yic.

3. Adölcïrik
Adölcïrik-Ee din ëguɔ̈p ya madöl, ku yen alɔ nhom ŋuattat. Yen e tɔ̈ në thaa thok ëbɛ̈n yaak, ruëër, rur, ku agut cï mɛ̈i ëyadɛ̈. Adölcïrik ee mɛ̈i në rec ruëër Ku në thaa wën cennë pïu lɔ ke kee dëu.
Question
1. Ye Adölcïrik cam në rap ka cïï ye cam në rap?

4. Agutmariar acï ______ lööm ben luak lɔ kutic. Yen ee yuɔɔm de lɔ̈m de woŋ yennëka ye lööm ku jɔl geethkɔ̈u ku ye yic, ago yic lɔ köthöth ku bennë lauk ya kutic në yen, nëŋö luak acie kutic në wëc, në kë yennë ye lueel ya ke ɣɔ̈k wɛɛc wei ku cɔk kɔc cɔk ye abuur.
A.wëc.
B.Gaak.
C.Lɔ̈ɔ̈m.
D.Yuiɛɛl

5. Here is the different between Abëër and Aŋul. I hope its going help.
Abëër: Aaye rɛp wën ye luɔk të cennë aruäth tem, Ku të cennë bel kɛp piny ku jɔl kë piɛɛr domic.
Aŋul: Aaye rɛp ye keek com të cï aboor bɛ̈n Ku boor piny ke bel wäär cï keek kɛp piny kaa thou në aboor ku cï abëër beer piɛɛr. Ke Aŋul aajɔl keek com. Ka të kɔɔr raan bë rɛpke juakic, ke raan acom Aŋul në abëër yic ëyadɛ̈.

6. Here is the different between Aruäth and Akɔŋ
Aruäth -Aaye rɛp ye keek cop të këërë dëŋ ku lokkɛ̈ ruëër.Ku
Akɔŋ -Aaye rɛp wën ye luɔk tueη ke rap kedhiɛ kën guɔ luɔk, aaye luɔk në aruäthic.

Dialogue 2.( Funny conversation between a farmer and the trespasser).

(Jam de kɔc keerou; Raan de dom ku raan bɔ̈ ke cath) :
Ee raan yennëkee cï domde jäl puur ɣɔn, ku ke ye thaa kɛ̈ɛ̈r wën yennë rap pon yiic,
Go rapke jäl ponic, ku na wën cï thök në puɔ̈ɔ̈r ke lɔ baai, leer ku jɔl yekɔ̈u gɛi në kät. kana ye yuul, ke raan lɔ cel; raan bɔ̈ Ke cath, tëëk domic.
Ku yen ee raan cie kör ë tɔŋ, këde ee bë kɔc cɔk dal,
alëu bë kɔc riɔ̈ɔ̈k piɔ̈ɔ̈th ku cïï gam bë rɔ̈m; jamden ëkë piɛŋkë!

Raan de dom: kara! "Bɔ̈ raan ëno, raan ye tëëk domic, ke dom cï pon yic?"
Raan cath: "ɣɛn bë ɣathok muɔ̈k nhial."
Raan de dom: Kara! "Yeŋö cath ke raan?"
Raan cath: "ɣɛn cath wɔ jö."
Raan de dom: kara! "Yeŋö tɔ̈ në raan nhom?"
Raan cath: "ɣɛn nɔŋ nhom nɔk!"
Raan de dom: akarkë da kɔc kuɔ! Bɔ̈ raan ëno, raan thith amook kë ye kɔc tɔnic?
Raan cath: Adë awä! Na cï amoŋdu tuak, ke yïn miɔc ɣɛn!
Go raan de dom kɔ̈ɔ̈c ku dɔl, ku yɔ̈ɔ̈k raan bɔ̈ ke cath, ye lɔɔr yïn cï ya raan ë riäk ë kɔc piɔ̈ɔ̈th abac, ku yïn cïï lëu ba gam në tɔŋ, yen lɔɔr. Go lööny dhöl.

Story of comedian! The boy and dad

ɣɔn në kaa kölkë, ke dhɔ̈k (dhuk) ee tɔ̈ ke wun ku man baai. 

Yen na kenykë(riarkë) ke dhɔ̈k(dhuk) acath ke man.

Yen aye lueel, ya ye dhɔ̈k nhiar të tɔ̈ man thïn. 

Na ɣɔn ke kee jɔl keny (riaar), go man yɔ̈ɔ̈k ye mɛnhdië, cathë we wuur go jai. 

Gokï lɔ̈ŋ ëtɛ̈ɛ̈n, na wën ke gɛm bïk kek wun.

Goki jäl lööny dhöl.

Ka na ye ɣetkï dhölic, ke deŋ lööny piny tueny arëët ku jɔl kɔ̈ɔ̈c, go piny jäl lɔ rieth-rieth.

Gokï kɔr-kɔr-iin (nyin) Jäl teem.

Go dhɔ̈k agɔ̈r jäl käc thok, go rieth bï ya kë yuiɛ̈ɛ̈k go ya wun yen wic bë dɔm ɣäm bë rɔt muk ke wɛ̈ɛ̈c ku cï ya këde wun yen dɔm muk yen rɔt.

Go wun lueel, ye "ku naŋ yïn cath we moor wën, eedë ca rɔt muk në ŋödië?"

Comprehension 3 . The hyena faith (Gäm de Aŋu)

ɣɔn në aköl-thɛɛr ke Aŋu ee cï Nhialic gam arëët. Na ɣɔn ke lueel, ye na ye kööl yoorë ye nhom, keka bë ya cɔl Debid. Go jäl tɔ̈. Na ɣɔn aye kööl de baptïth Ku ye bïï, ke lööny dhöl leer bë lɔ baptïth, Ku yen ee cïï jɔŋrac tïŋ ke cï Nhialic gam arëët go kɔɔr në dhöl ben yen them. Ku Aŋu ee cï yɔ̈ɔ̈k ke nïn ŋoot; ya na rämë piny wennë miɛ̈th ke duɔ̈nnë kɔn them ba jak. Go gam ye Oo! Ku löny dhöl. Ku Aŋu,yen anhiar të tɔ̈ mïɛ̈th (rïŋ)thïn aka ce mïɛ̈th (rïŋ) ye naak thok . Kana wën ye ɣeet dhölic ke yök wɛ̈ɛ̈r ke cï thiäŋ në riɛm Ku Wɛi, go liec Ku leer. Na wën ye beer lɔ ke cath ke yök wɛ̈ɛ̈r go pïu röt bɛɛr waar ke kee ye riεm, Ku cuaai, go ye piɔ̈u riit ku teem wɛ̈ɛ̈r, Ku lueel; "Ye ke wënde mär ë käŋ yennë ka them ɣεn.”man yen ye jɔŋrac. kana ye beer ye ɣeet tueŋ ke wɛ̈ɛ̈r cï thiäŋ në rïŋ teem rɔt në ye nhom, go lueel ye ka ba teemkɔ̈u kana ye thεεp ye cök wɛ̈ric,ke thuääny de rïŋ thuny go liec ku löny dhöl, kana ye ɣeet në wɛ̈ɛ̈r ciɛlic ke thuny thuäänydïït de rïŋ go liec ku lueel ye "wënë moc abï yiɛ̈n ya kë gɛ̈ɛ̈i rɔt.“Ye gäm ban ŋö looi?” ku kuɛny thuääny de rïŋ. Go jäl guɔ yuïïk acï beerë baptith.Nëŋö, wɛ̈t ye cɔl gäm akën Aŋu ŋëm ku rïŋ acï Aŋu ŋëm.
Kake thiëc.
Kuen akököl Ku dhuk keka cï keek thiëckë ku thiɔ̈ŋ ke ɣän lääukë yiic në wël bë lɔ rokthïn. Ku kuɛ̈nyë në kake yic ka lueth.
1. Yeŋö kënnë Aŋu bɛ̈n ya baptïth?

2. Wën ŋoot Aŋu ke kën thuääny de rïŋ kuany thok, ë cï lueel ëdë?

3. Yeŋö yennë Aŋu ye lueel ye bë lɔ yoornhom?

4. Wën cen Aŋu ye lueel ye bë lɔ yoornhom, ë cï yɔ̈ɔ̈k ya cï ŋö bë kan looi?

5.ɣɔn cennë Aŋu gam, Ku kɔɔr bë lɔ yoor nhom,ëcï lueel ye bë ya cɔl ŋa?

6. Aŋu yen anhiar të tɔ̈ mïɛ̈th (rïŋ) thïn aka cie rïŋ(mïɛ̈th) ye naak thok .
A. Yic
B. Lueth
7. Wën ŋoot Aŋu ke kën rïŋ kuany thok, ke ke cï lueel ye "yee rïŋ ban ŋö looi"? Ku kuɛny rïŋ thok.
A. Yic
B. Lueth
8. Në akökölic Ku cï të nyiɛ̈cë yen thɛɛr, yeŋa yennë ye wënde mär ëkäŋ?
A. Thuääny de rïŋ.
B. Jɔŋrac
C. Aŋu
D. Adukuäudït
9. Wën ŋoot Aŋu ke kën rïŋ kuany thok, ke kee cï lueel ye "yee ________ ban ŋö looi"?
A. Dhëëŋ
B. Riëu
C. Gäm
D. rïŋ
10. Cï Luɛɛl de akököl de Aŋu ku Kuɛ̈n cïn yen kueen,yeŋö yennë jiɛɛmë akököl?
A. Gäm Ku nhiɛ̈ɛ̈r
B. Gäm & cuɛt wei de gäm.
C. Gäm Ku dɔ̈ɔ̈r
D. Aliu në keka tɔ̈ nhial kë yiic